ابن وافِد

شکوفایی: طلیطله، آندلس، حدود 398-467 /1008-1075

ابن وافد(1) در مطالعه آثار علمی ارسطو، دیسقوریدس و جالینوس تبحر داشت. به تقاضای مأمون سلطان طلیطله (تولدو)، یک باغ گیاهشناسی کشاورزی (الجنه السلطان) در باغستان سلطان برپا داشت که مشرف بر القنطره(2)(پل بزرگ) و ممتد بین قصرهای جَلیانه و تاجه بود. این لونقُه، شاگرد ابن وافد و احتمالاً ابن بصال،در این باغ به مطالعه و تحقیق می پرداختند.ابن وافد بیست سال بر سر تألیف کتاب الادویه المفرده(داروهای ساده) که ترکیبی از آثار دیسقوریدس و جالینوس با برخی اطلاعات تازه است، عمر گذارد.ساختمان و محتوای این کتاب نظر ابن صاعد(دوست و شرح حال نویس ابن وافد) را تأیید می کند که گفته است ابن وافد تجویز داروهای مرکب را نمی پسندید و داروهای ساده گیاهی را ترجیح می داد و اگر ممکن می بود حتی از تجویز داروهای ساده نیز ابا داشت و بیماران خود را به پرهیز غذایی تشویق می کرد.
کتاب الرشاد فی الطب راهنمای داروسازی و درمانی دارویی است.کازیری(3)، مستشرق اسپانیولی، در قرائت عنوان کتاب دچار اشتباه شد و آن را «کتاب الوِساد»نامید و به کتاب نازبالش یا کتاب زیرسری ترجمه کرد.(4)
آثار دیگر ابن وافد عبارتند از: مجربات فی الطب؛ تدقیق النظر فی علل حاسَّه البصر(در مداوای بیماریهای چشم) که ظاهراً همان نسخه مجهول المؤلف شماره 876 کتابخانه اسکوریال است؛ کتاب المُغیث که عنوان آن اشاره به داروی «مغیث» (فریادرس و یاریگر) که درمان بسیاری از دردهاست،دارد، و مجموع الفلاحه که ترجمه ناقصی از آن به زبان کاستیلی قرون وسطی هم در دست است.
میلیاس والیکروسا نسخی از ابن وافد یافته است که وی در آن از بیان خواص دارویی و درمانی گیاهان اجتناب کرده و بر شیوه خاص خود در کشت و زرع تأکید ورزیده است.گابریل آلونسود هرارا(5) در کتاب کشاورزی عمومی(6) خود (مادرید،1513، تجدید چاپ 1819) از این کتاب استفاده زیاد برده است.
ابن وافد رساله ای درباره خواص درمانی گرمابه نیز دارد که ترجمه لاتینی آن تحت عنوان «درباره گرمابه»(7) به طبع رسیده است.(ونیز1553).

درباره ابن وافد و آثارش نگاه کنید به:
J. M. Millas Vallicrosa, " La traduccion castellana del Tratado de Agricultura de ibn Wafid. " in Al -Andalus, 8(1943), 21-332; and G. Sarton, Introduction to the History of Science, 1(Baltimore, 1927), 728.

پی نوشت ها :

1. به زبان لاتینی، Abel Nufit, A benguefit, Abenguefit
2. به اسپانیولی، Alcantra
3. Casiri
4. همین اشتباه در دائره المعارف اسلام و ترجمه فارسی آن دانشنامه ایران و اسلام نیز تکرار شده است.م.
5. Gabriel Alonso de Herrara
6. Agricultura General
7. De blaneis

منبع: گیلسپی، چارلز کولستون؛ (1389)، زندگینامه‌ی علمی دانشمندان اسلامی (جلد نخست)، ترجمه‌ی جمعی از مترجمان، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم